این روزها همه جا حرف از بلاک چین و ارزهای دیجیتال و NFT است. در این بین احتمالاً اصطلاح وب 3 را هم شنیده باشید. Web 3 نسل سوم اینترنت است که یکی از اهداف آن ایجاد اینترنت غیرمتمرکز است.
درک فناوری‌های نوظهور مثل وب 3 می‌تواند در زمان ایجاد وب‌سایت جدید به شما کمک کند. به همین خاطر در این مقاله به شما می‌گوییم که وب 3 چیست، چه تفاوتی با وب 2 دارد، نقاط قوت و ضعف آن چیست و چرا باید آن را بشناسید.
Web2 و Web3 چه تعریفی دارند؟
اصطلاحات Web2 و Web3 مفاهیم نسبتاً جدیدی هستند که برای بازاریابی فناوری‌های بلاک چین استفاده می‌شوند؛ اما لازم است قبل از اینکه Web2 و Web3 را تعریف کنیم، بگوییم که بلاک چین چیست.
بلاک چین نوعی سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت بلاک چین با سایر سیستم‌های ثبت اطلاعات این است که اطلاعات ذخیره‌شده روی این نوع سیستم، میان همۀ اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. در بلاک چین با رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعاتِ ثبت‌شده، تقریباً از بین می‌رود. دو فناوری اصلی بلاک چین، ارزهای دیجیتال و NFT هستند.
اما وب 2 چیست؟ به فناوری‌های اجتماعی (social-based) مثل فناوری‌هایی که بیگ تِک (Big Tech) یا «FAANG» آن‌ها را کنترل می‌کند، Web2 می‌گویند.
Big Tech اصطلاحی است که به پنج شرکت بزرگ و مسلط در صنعت فناوری اطلاعات ایالات متحده یعنی گوگل، آمازون، اپل، فیس‌بوک و مایکروسافت اشاره می‌کند.
FAANG هم مخفف اسم پنج شرکتِ فیس‌بوک، اپل، آمازون، نتفلیکس و گوگل است.
خُب حالا وب 3 چیست؟
Web3 به فناوری‌های منبع باز (open-source) و بلاک چین گفته می‌شود که داده‌ها را غیرمتمرکز می‌کند.
طرفداران Web3 می‌گویند که این فناوری علاوه بر اینکه قدرتش را از بیگ تِک می‌گیرد، شفافیت را افزایش می‌دهد، نوآوری را تسهیل می‌کند و به کاربران امکان کنترل اطلاعات و تعاملات آنلاین را می‌دهد. آن‌ها همچنین می‌گویند که وب 3 تجربۀ مناسب‌تر، هوشمندتر و مستقل‌تر از Web2 ارائه می‌کند.
در پایان این بخش باید بگوییم که Web3 وعده داده است از فناوری بلاک چین برای ایجاد یک اکوسیستم اینترنتی غیرمتمرکز استفاده کند و افراد زیادی را در دنیای کسبوکار جذب کند.
نگاهی به تکامل دنیای اینترنت؛ چگونه به وب 3 رسیدیم؟
قبل از اینکه به تفاوت Web2 و Web3 اشاره کنیم، بهتر است دوران تکامل اینترنت را با هم مرور کنیم. این مرور به شما کمک می‌کند تا وب 3 را بهتر درک کنید و ادامۀ مقاله برایتان جذاب‌تر باشد.
وب 1 (از 1991 تا 2004)
وب 1اینترنتی است که در دهۀ 1990 وجود داشت. برای اینکه با وب 1 آشنا شوید، باید شکل‌وشمایل سایت‌هایی مثلAOL وNetscape را به‌خاطر بیاورید. (البته اگر سن‌وسالتان قد می‌دهد!)
- ما برای مرور بهتر، ویژگی‌های وب 1 را در ادامه آورده‌ایم:
- طراحی اینترنت در این دوران در ابتدای راه بود؛
- صفحات وب کاملا ثابت بودند؛
- کاربران با Web1 تعامل کمتری داشتند؛
- اکثر وب‌سایت‌ها در این دوره متعلق به شرکت‌های بزرگ بودند؛
- محتوای تولید شده توسط کاربر (UGC) بسیار کم بود.
وب 2 (از 2004 تا امروز)
وب 2 همین اینترنتی است که امروز از آن استفاده می‌کنید. این اینترنت با عنوان وب اجتماعی هم شناخته می‌شود و به‌شکل یک اکوسیستم کاربرمحورِ مجازی عمل می‌کند. در زمان شروع کار وب 2، قرار بود فناوری‌هایی مثل جاوا اسکریپت و HTML5 شکل بگیرند و سایت‌هایی با CSS3 مثل فیس‌بوک، گوگل، یوتیوب و پلتفرم‌های تجارت الکترونیک مثل آمازون ساخته شوند. این موضوع در نهایت منجر به ایجاد یک اینترنتِ مبتنی بر پلتفرم شد که به‌کمک محتوای تولید شده توسط کاربر، شبکه‌های اجتماعی و طراحیِ تعاملی رشد می‌کند.
Web2 عصر متمرکز اینترنت است که در آن بیگ تِک مالک و توزیع‌کننده داده‌هاست. در دنیای وب 2 ما نه تنها از جست‌وجو در اینترنت اطلاعات دریافت می‌کنیم، بلکه شرکت‌ها نیز اطلاعات ما را دریافت می‌کنند که اغلب در ازای ارائۀ خدمات صورت می‌گیرد. آن‌ها از داده‌های ما برای تبلیغات هدفمند و کسب درآمد استفاده می‌کنند.
افزایش استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند هم در رشد Web2 بی‌تأثیر نبود. برای مثال، اپلیکیشن‌های کاربردی موبایل در نحوۀ تعامل کاربران و همچنین مصرف محتوا و خرید کالا و خدمات تحول بزرگی ایجاد کردند.
بهتر است این‌طوری بگوییم که در وب 2، همۀ چیزهایی را که نیاز داریم در یک رابط کاربری در دسترس و کاربرپسند می‌بینیم.
Web3 چه ویژگی‌هایی دارد؟
درست است که در بخش‌های قبلی یک تعریف از وب 3 ارائه کردیم، اما هنوز برای تعریف دقیق آن خیلی زود است؛ بنابراین همچنان نمی‌توانیم دربارۀ نحوۀ ایجاد وب‌سایت یا آماده‌سازی کسبوکار با وب3 صحبت کنیم. اما می‌توانیم به ویژگی‌های در حال ظهور آن اشاره کنیم تا تفاوت‌های آن با وب امروز را بهتر درک کنیم.
این ویژگی‌ها را در زیر آورده‌ایم:
- فناوری بلاک چین: بلاک چین پایگاه دادۀ دیجیتال Web3 است. این فناوری به کاربران این امکان را می‌دهد که داده‌ها را بدون واسطه ایجاد و ذخیره کرده و آن‌ها را به‌صورت ایمن مدیریت کنند.
- تمرکززدایی: داده‌ها، برنامه‌ها و سرویس‌ها در مکان‌های مختلفی در بلاک چین ذخیره می‌شوند. این مجموعه‌ها بدون نیاز به یک منبع متمرکز توزیع می‌شوند و کنترل بیشتری به کاربران می‌دهند. همچنین با وجود این ویژگی، فرصت‌های کمتری در اختیار شرکت‌های بزرگ (مثل گوگل و فیس‌بوک) برای استفاده از اطلاعات کاربران برای بازاریابی هدفمند قرار می‌گیرد.
- هوش مصنوعی: ارتباطات هوشمند بین برنامه‌ها و رابط‌های کاربری را تسهیل می‌کند.
- کریپتوکارنسی: ارزی امن و غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک چین است؛ مثل اتر یا بیت کوین. کیف پول‌های رمز‌گذاری‌شده و کیف پول‌های دیجیتال یکی از روش‌های استفاده از این ارزها در تراکنش‌های وب 3 هستند.
- امور مالی غیرمتمرکز: دیفای (Decentralized Finance | DeFi) به‌معنی امور مالی غیرمتمرکز است. منظور از غیرمتمرکزبودن این است که این امور بدون حضور نهادهای واسطه مثل بانک‌ها انجام می‌شود. در پلتفرم‌های دیفای این امور بدون حضور نهاد‌ها و با الگوریتم‌های از پیش تعیین‌شده انجام می‌شود.
- دائو: DAO مخفف عبارت Decentralized Autonomous Organization به‌معنای سازمان خودگردان غیرمتمرکز است. دائو یک سازمان فیزیکی هم نیست، بلکه یک سازمان اینترنتی است که اعضای آن می‌توانند کاربرانی از نقاط مختلف جهان باشند.
- برنامه‌های غیرمتمرکز: برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) نرم‌افزارها یا برنامه‌های دیجیتالی هستند که به‌جای یک رایانه، روی یک شبکۀ بلاک چین یا یک پلتفرم همتا به همتا (P2P) نصب‌شده و اجرا می‌شوند. dapps خارج از حوزۀاختیار و کنترل یک مقام یا نهاد واحد قرار دارند و هیچ نهادی آن‌ها را کنترل نمی‌کند.
- مستقل‌بودن کاربر: وب 3 از آزادی و استقلال کاربران پشتیبانی می‌کند و جایی است که هر کسی می‌تواند به آن بپیوندد و صاحب بخشی از وب شود.
- ناشناس‌بودن کاربر: فناوری‌های هوش مصنوعی در وب 3 به کاربران این امکان را می‌دهد تا شخصیت دیجیتالی خود را از هویت واقعی‌شان جدا کنند. از طرفی با افزایش امنیت داده‌ها در فناوری بلاک چین، وب 3 قصد دارد دسترسی شرکت‌های بزرگ به اطلاعات شخصی و تاریخچۀ وب‌گردی افراد را سخت‌تر کند.
Web2 چه تفاوتی با Web3 دارد؟
تفاوت اصلی بین Web2 و Web3 در مالکیت داده است. در Web2، اغلب اوقات داده‌ها را یک واسطه کنترل می‌کند. مثلا اِتِریوم (blockchain-basedEthereum) که یک سیستم بلاک چین غیرمتمرکز و منبع باز است و دارای ارز دیجیتال اختصاصی خود یعنی اِتِر است. این سیستم اشاره می‌کند که در Web2:
- توییتر می‌تواند هر حساب یا توییتی را سانسور کند؛
- ممکن است سرویس‌های پرداخت امکان پرداخت در بخش‌های خاصی را غیرفعال کنند؛
- ممکن است سرورهای برنامه‌های گیگ اقتصادی (Gig Economy) از کار بیفتند و بر درآمد کارگران تأثیر بگذارد.
اقتصاد گیگ محیطی است که موقعیت و جایگاه افراد در آن در اغلب مواقع موقتی است و شرکت‌ها و سازمان‌ها عمدتاً قراردادهای کوتاه مدت با فریلنسرها منعقد می‌کنند.
در سوی دیگر و در برندهای Web3، داده‌های کاربران مستقل هستند و به همین دلیل هم به وجود یک واسطه برای مدیریت نیازی ندارند. مثلا در صفحۀ اتریومِ Web3:
- امکان سانسور توییت‌ها وجود دارد زیرا کنترل غیرمتمرکز است؛
- برنامه های پرداخت Web3 به اطلاعات شخصی نیاز ندارند و نمی‌توانند از پرداخت جلوگیری کنند؛
- سرورهای وب 3 از کار نمی‌افتند چراکه یک شبکۀ پشتیبان قدرتمند از آن‌ها پشتیبانی می‌کند.
به گفتۀ چارلز ناوت، یکی از بنیانگذاران شرکت Web3 Rain، وب 2 حول محور خواندن و نوشتن است در حالی که در وب 3 همه‌چیز دربارۀ بازنویسی و مالکیت است.
برای مثال، اگر می‌خواهید برنامه‌ای بسازید که بر روی داده‌ها یا زیرساخت‌های یک پلتفرم Web2 ساخته شود، به اجازۀ مالک آن پلتفرم نیاز دارید. در حالی که Web3 امکاناتی بدون نیاز به مجوز مثل قراردادهای هوشمند (smart contracts) را ارائه می‌کند.
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت از جمله قراردادهایی است که پس از نوشته شدن در شبکۀ بلاک چین، امکان متوقف کردن روند کار آن از طرف هیچ‌کس، حتی نویسندۀ آن وجود ندارد.
دوباره برگردیم به بحث وب3! عنوان Web3 را اغلب در کنار عنوان متاورس می‌آورند؛ اما بیشتر متاورس‌هایی که امروزه برای مصرف‌کنندگان در دسترس است هنوز با اصول Web2 کار می‌کنند؛ چراکه فاقد زیرساخت‌های تعاملی هستند.
وب 3 چه مزایایی نسبت به وب 2 دارد؟
یکی از مزایای بازاریابی وب 3 نسبت به وب 2، کنترل بیشتر برای کاربران و نظارت کمتر از سوی شرکت‌هاست. از آنجایی که در Web3 کاربران مالک داده‌های خود هستند، می‌توانند داده‌ها را هرطور که می‌خواهند به اشتراک بگذارند یا حتی پیش خود نگه دارند.
علاوه بر این، چون قدرت محاسباتی فناوری‌های Web3 در یک مکان متمرکز نیست، احتمالاً این اینترنت پایدارتر و آسان‌تر از فناوری‌های Web2 خواهد بود. برای مثال، در آینده هنرمندانی که دارای نمونه‌کارهای هنری دیجیتال هستند، می‌توانند از قراردادهای هوشمند و NFT برای حذف واسطه‌ها ارتباط مستقیم با صاحبان آثارشان در زمان فروش استفاده کنند.
NFT مخفف عبارت Non-fungible tokens به معنای توکن‌های غیرقابل معاوضه است. این توکن‌ها به‌عنوان گواهی دیجیتالی برای دارایی‌هایی دیجیتالی صادر شده و به‌صورت آنلاین خرید و فروش می‌شوند.
وب 3 نسبت به وب 2 چه مشکلاتی دارد؟
منبع بازبودن و غیرمتمرکزبودن Web3 باعث شده که فیلترکردن محتواهای غیرمجاز مثل نوشته‌های توهین‌آمیز و اطلاعات نادرست سخت‌تر باشد. از طرفی غیرمتمرکز بودن وب 3، مقررات و اجرای آن را پیچیده می‌کند؛ مثلا هنوز مشخص نیست برای برای وب‌سایت‌هایی که به‌صورت بین‌المللی فعالیت می‌کنند قانون کدام کشور باید اعمال شود.
همچنین احتمالاً Web3 کندتر از Web2 باشد؛ چون هر تراکنش باید از طریق کل شبکۀ P2P پردازش شود. این کار قدرت محاسباتی زیادی نیاز دارد و ممکن است زمانش از زمان تراکنش‌های آنی که ما به آن عادت کرده‌ایم بیشتر باشد. در واقع این تراکنش‌ها مثل ساخت یک NFT به قدرت و برق زیادی نیاز دارند که ممکن است برای تراکنش‌هایی که اکنون به‌صورت رایگان انجام می‌دهیم به گَس فی (Gas Fee) نیاز داشته باشیم.
گس سوختی است که امکان فعالیت کاربران را در شبکه اتریوم برقرار می‌کند.
ضمن اینکه ادغام وب 3 با مرورگرهای وب فعلی هم ممکن است کمی کند انجام شود.
بسیاری از هواداران وب 3 آن را پر از فرصت می‌بینند؛ اما مخالفان احساس می‌کنند که فناوری بلاک چین نمی‌تواند به وعده‌های خود عمل کند. مخالفان می‌گویند که اگر وب 3 قرار است به یک سیستم مالی با هدف عمومی یا یک سیستم عمومی برای اعتماد غیرمتمرکز تبدیل شود، باید ارتباطات قوی با دنیای واقعی، سیستم‌های قانونی خود و اقتصاد عملیاتی ایجاد کند.
همچنین بسیاری از منتقدان پایداری وب 3 را نیز زیر سوال می‌برند. در حالی که در فناوری‌های حال حاضر بلاک چین سازمان‌ها و برندها را برای و جمع‌آوری پول برای اهداف زیست‌محیطی تشویق می‌کند، هزینۀ تراکنش‌ها در این محیط به محیط‌زیست آسیب می‌زند.
جمع‌بندی: وب 3 موفق می‌شود؟
در این مقاله شما را با مفهوم وب 3، ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعف آن آشنا کردیم. جنس این مقاله با سایر مقاله‌های وبزی کمی متفاوت بود؛ چون از آیندۀ اینترنت صحبت کردیم و از ویژگی‌هایی که شاید چندین سال آینده دیگر برایمان تازگی نداشته باشد.
در این بخش که بخش آخر مقاله است می‌خواهیم به سؤالی پاسخ بدهیم که احتمالاً سؤال شما هم هست: آیا وب 3 موفق می‌شود؟ سؤال خوبی است اما پاسخ سختی دارد! از آنجایی که Web3 هنوز به‌طور کامل پیاده‌سازی نشده، هیچ‌کس نمی‌تواند موفقیت یا شکست آن را تأیید کند. اما وجود چند اپلیکیشن که با وب 3 طراحی شده‌اند (مثل LBRY) درک مفهوم وب 3 را کمی ملموس‌تر و ساده‌تر می‌کند. همین موضوع و مشکلاتی که وب 2 برای کاربران داشته، آن‌ها را برای استقبال از وب 3 آماده کرده است. ما هم مثل شما منتظر می‌مانیم تا ببینم وب 3 با دنیای ما چه می‌کند!
در آخر از شما می‌خواهیم اگر پیش‌بینیِ خاصی از آیندۀ اینترنت دارید، آن را در قسمت نظرات همین مطلب با ما و مخاطبان وبزی به اشتراک بگذارید.
